اسماعیل خاکسار محقق حوزه گردشگری در یادداشتی نوشت:در جهان امروز که فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، شبکه‌های اجتماعی و اقتصاد دیجیتال شتابی بی‌سابقه یافته‌اند، بسیاری از جوامع سنتی نیز درحال تجربه تغییراتی عمیق هستند. این تغییرات اگر به‌صورت هدایت‌شده و هدفمند مدیریت شوند، می‌توانند بنیانی نو برای پایداری اقتصادی و فرهنگی ایجاد کنند. ایل سنگسر، یکی از کهن‌ترین و پایدارترین جوامع عشایری ایران، نمونه‌ای روشن از ظرفیتی است که سنت و فناوری را می‌توان در آن کنار هم نشاند و به الگویی کارآمد از کارآفرینی هوشمند تبدیل کرد. این ایل، با داشتن تقویم کوچ دقیق، دانش دامداری پیشرفته، زبان مستقل، خوراک‌ها و صنایع‌دستی منحصربه‌فرد، و نظام اجتماعی منسجم، گنجینه‌ای از تجربه و مهارت است؛ گنجینه‌ای که اکنون در عصر دیجیتال، فرصت آن را دارد که در قالب‌های نوین تجاری و اقتصادی عرضه شود.

کارآفرینی هوشمند به معنای استفاده از فناوری، داده‌محوری، خلاقیت، نوآوری و شبکه‌سازی اجتماعی است. در این رویکرد، کسب‌وکار نه صرفاً محصول تولید می‌کند و نه تنها بر بازار محلی تکیه دارد؛ بلکه از طریق ابزارهای آنلاین و فناوری‌های ارتباطی به بازارهای بسیار وسیع‌تر دسترسی پیدا می‌کند و می‌تواند مخاطبانی فراتر از محدوده جغرافیایی سنتی خود بیابد. در جامعه عشایری سنگسر، این نوع کارآفرینی می‌تواند مسیر جدیدی برای عبور از محدودیت‌های سنتی، کاهش وابستگی به روش‌های قدیمی، ایجاد فرصت برای زنان و جوانان و حفظ هویت فرهنگی باشد.

ظرفیت‌های ایل سنگسر در زمینه کارآفرینی هوشمند گسترده است. نخستین حوزه، دامداری دیجیتال است که می‌تواند از تجربه دیرینه عشایر سنگسر در پرورش دام بهره بگیرد و آن را با ابزارهای نوین مانند اپلیکیشن‌های سلامت دام، سامانه‌های ردیابی، نقشه‌های هوشمند مسیر کوچ و پلتفرم‌های فروش مستقیم محصولات دامی ترکیب کند. با این روش، هم کیفیت محصول بالا می‌رود و هم واسطه‌ها حذف می‌شوند و تولیدکننده می‌تواند با مصرف‌کننده نهایی ارتباط مستقیم داشته باشد. فروش لبنیات سنتی سنگسر، که به دلیل کیفیت بالا همواره مشتریان خاص خود را داشته، می‌تواند با بسته‌بندی هوشمند، برندینگ و عرضه آنلاین به محصولی رقابتی و حتی صادراتی تبدیل شود.

ظرفیت دیگر، گردشگری جامعه‌محور مبتنی بر فناوری است. زندگی عشایری، طبیعت بکر، آیین‌ها، خوراک‌های محلی و حتی همراهی با کوچ می‌تواند به تجربه‌ای ارزشمند برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود. امروز عصر گردشگری تجربه‌محور است؛ گردشگر به‌دنبال لمس زندگی واقعی و آشنا شدن با فرهنگ‌های بومی است. ایجاد امکان رزرو آنلاین کمپ عشایری، روایتگری دیجیتال درباره آیین‌ها، پرداخت الکترونیکی، ارائه محتوای چندرسانه‌ای درباره فرهنگ سنگسر و نمایش تجربه‌های اصیل می‌تواند این ظرفیت را چند برابر کند. در چنین مدلی، هر خانواده عشایر می‌تواند بخشی از «زنجیره ارزش گردشگری» باشد و از فرهنگ خود به‌عنوان یک دارایی اقتصادی بهره ببرد.

در حوزه صنایع‌دستی، زنان سنگسری با مهارت‌هایی مانند گلیم‌بافی، پلاس‌بافی، قالیچه، دوخت سنتی و سوزن‌دوزی، توانایی خلق آثاری دارند که قابلیت عرضه در بازارهای ملی و جهانی را دارد. اما محدودیت بازار سنتی، فرصت فروش این محصولات را محدود کرده بود. اکنون با بهره‌گیری از پلتفرم‌های فروش اینترنتی، شبکه‌های اجتماعی، عکاسی حرفه‌ای از محصولات، داستان‌نویسی برای هر کالا و حتی بهره‌گیری از اینفلوئنسرهای حوزه صنایع‌دستی، می‌توان محصولات سنگسر را به جهات مختلف دنیا معرفی کرد. کارآفرینی آنلاین در صنایع‌دستی، نه‌تنها زمینه فعالیت اقتصادی زنان را فراهم می‌کند، بلکه به حفظ هنرهای در خطر فراموشی نیز کمک می‌کند.

آموزش دیجیتال نیز یکی از پایه‌های ضروری کارآفرینی هوشمند در این جامعه است. جوانان عشایر با بهره‌گیری از دوره‌های آنلاین می‌توانند مهارت‌های مدیریتی، بازاریابی دیجیتال، زبان خارجی، طراحی محصول و تولید محتوا را بیاموزند. این مهارت‌ها آن‌ها را برای ورود به دنیای کسب‌وکار جدید آماده می‌کند. سبک زندگی کوچ‌نشینی دیگر مانع یادگیری نیست؛ فناوری این محدودیت‌ها را از میان برداشته و امکان حضور در دوره‌ها و کسب مهارت را در هر نقطه از کوچ فراهم کرده است.

زیرساخت انرژی نیز نقشی کلیدی در این مسیر دارد. استفاده از پنل‌های خورشیدی برای تأمین برق در مسیر کوچ، امکان استفاده از تلفن همراه، اینترنت، GPS و سایر وسایل دیجیتال را فراهم می‌کند. این انرژی پاک و قابل‌اتکا پایه‌ای برای توسعه کسب‌وکارهای هوشمند در دل طبیعت است و از جمله نیازهای بنیادین برای تحقق کارآفرینی دیجیتال در ایل سنگسر به شمار می‌رود.

با وجود این ظرفیت‌ها، چالش‌هایی نیز وجود دارد که باید بر آنها غلبه کرد. ضعف دسترسی به اینترنت پایدار و پرسرعت در مناطق ییلاق و قشلاق، کمبود آموزش‌های تخصصی دیجیتال، عدم آگاهی کافی نسبت به فرصت‌های کسب‌وکار آنلاین، نبود حمایت‌های مالی هدفمند و قوانین محدودکننده برخی از موانع موجود هستند. غلبه بر این چالش‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، حمایت دولتی و دانشگاهی، ایجاد مراکز نوآوری عشایری، ارائه وام‌های کم‌بهره به کارآفرینان محلی و تولید محتوای آموزشی به زبان سنگسری است. این اقدامات نه‌تنها موانع موجود را کاهش می‌دهد، بلکه راه را برای یک جهش اقتصادی و فرهنگی در این جامعه باز خواهد کرد.

در مجموع، کارآفرینی هوشمند فرصتی بی‌بدیل برای ایل سنگسر و دیگر جوامع عشایری ایران است؛ فرصتی که هم می‌تواند به تقویت اقتصاد محلی کمک کند و هم موجب حفظ هویت فرهنگی شود. تلفیق سنت و فناوری، آینده‌ای روشن را رقم می‌زند و به جوامعی که قرن‌ها با طبیعت زیسته‌اند اجازه می‌دهد در عصر جدید، با عزت و استقلال اقتصادی مسیر خود را ادامه دهند. ایل سنگسر با سابقه، دانش بومی و روحیه سازگار خود، این قابلیت را دارد که به الگوی ملی در حوزه کارآفرینی هوشمند عشایری تبدیل شود؛ الگویی که در آن گذشته و آینده نه در تعارض، بلکه در پیوندی خلاقانه در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.

دکتر اسماعیل خاکسار شهمیرزادی، محقق حوزه گردشگری

انتهای پیام/